Ortopedyczna Terapia Manualna (OMT) zajmuje się dysfunkcjami w układzie kostnym oraz mięśniowym. Jest to kierunek specjalizacji zawodowej wewnątrz fizjoterapii. Częścią OMT są manualne mobilizacje stawów oraz tkanki mięśniowej i układu nerwowego.
I. Na czym polega Terapia Manualna wg metody Kaltenborna-Evjenth`a:
Określenie “Terapia Manualna” oznacza dosłownie leczenie ręczne (Lac. manualis = ręczne). Omawiana metoda, bywa również określana mianem Ortopedyczno-Manualnej Terapii (OMT) lub Nordyckim Systemem Ortopedycznej Manipulacyjnej Terapii wg. Kaltenborna-Evjneth`a. Metoda jest ukierunkowana na leczenie tzw. dysfunkcji somatycznych:
- leczenie bólu
- leczenie hypomobilności (patrz słownik)
- leczenie hypermobilności (patrz słownik)
1. Leczenie bólu:
Leczenie dolegliwości bólowych, odbywa się przede głównie przy użyciu technik trakcyjnych w trójpłaszczyznowym przestrzennym ustawieniu bolesnego stawu. W Terapii Manualnej, słowo trakcja, oznacza bierne działanie translatoryczne (czyli linijne), które w wyniku zadziałania siły zewnętrznej (ręce terapeuty), prowadzi do oddalenia od siebie powierzchni stawowych, tworzących staw.
W celu zmniejszenia odczuwania bólu, fizjoterapeuta stosuje techniki trakcyjne używając tylko niewielkiej siły, w tzw. stopniu pierwszym lub drugim (patrz słownik). Użyta siła, powoduje zmniejszenie tonusu spoczynkowego mięśni okołostawowych i przez to wyrównanie fizjologicznie ujemnego ciśnienia wewnątrz stawu z ciśnieniem atmosferycznym, następuje:
- odbarczenie mechanoreceptorów wewnątrzstawowych
- pobudzenie proprioceptorów, czyli specyficznych receptorów czucia głębokiego, znajdujących się w tkance łącznej włókna mięśniowego, torebki stawowej, więzadła itp
- rozciągnięcie tkanki skórnej nad bolesnym stawem, które powoduje aktywność neuronów czuciowych typu A beta i na zasadzie bramki bólowej moduluje odczuwanie bólu
Ponadto, techniki trakcyjne dawkowane z odpowiednią siłą, powodują elongacje drobnych naczyń krwionośnych żylnych, tętniczych oraz limfatycznych i poprzez zwiększenie ich światła ułatwiają odprowadzenie zbędnych produktów przemiany materii metabolizmu komórkowego, poprawiając przepływ krwi i zaopatrzenie komórek we wszystkie niezbędne do zapotrzebowań metabolicznych produkty – tlen, substraty energetyczne.
Trakcja, poprzez elongacje i wprowadzenie ruchu do włókien nerwowych zaopatrujących dany staw, powoduje ich specyficzną gimnastykę, optymalizując mechanikę oraz metabolizm i funkcję tkanki nerwowej. Stąd właśnie tak skuteczne i bezpieczne jest zastosowanie trakcji w różnorodnych dolegliwościach bólowych.
2. Mobilizacja hypomobilności (środki zwiększające ruchomość w stawach fizjologicznych):
Mobilizacje tkanek miękkich poprzez:
- masaż funkcyjny
- masaż poprzeczny
- czynne zmniejszanie tonusu (napięcia) mięśniowego
- rozluźnienie mięśni przy pomocy technik “Hold-Relax” z PNF oraz poizometrycznej relaksacji mięśnia (PIR)
- bierne rozciąganie skróconych mięśni (działanie na tkance łącznej mięśnia)
- ćwiczenia ukierunkowane na poprawę lub utrzymanie aktualnego zakresu ruchu w stawie
Mobilizacje stawów (kostne człony stawowe, struktury wewnątrzstawowe, torebka stawowa, więzadła):
- Mobilizacje jednego stawu lub segmentu ruchowego za pomocą technik trakcji oraz ślizgu w aktualnej pozycji spoczynkowej
- Mobilizacje danego stawu poza pozycją spoczynkową
- translatoryczne chwyty mobilizacyjne z szybkim pobudzeniem
- ćwiczenia poprawiające lub utrzymujące ruchomość stawów
Mobilizacja tkanki nerwowej:
- Optymalizacja mechaniki (ruchomości) tkanki nerwowej obwodowej, opony twardej oraz korzeni nerwów rdzeniowych.
3. Środki zmniejszające ruchomość (stabilizacja hypermobilności):
- ćwiczenia stabilizujące.
- środki chroniące i kontrolujące (pasy OMT)
4. Informacja dla pacjenta – instrukcja:
- Ćwiczenia mające na celu poprawę funkcji mięśnia: siły, wytrzymałości, koordynacji, szybkości. Automobilizacja, autostabilizacja
- postępowanie profilaktyczne i wyuczenie prawidłowych zachowań w ciągu dnia (aktywność w życiu codziennym)
II. Cechy charakterystyczne, które odróżniają terapię Kaltenborn-Evjenth od wielu innych metod terapii manualnych, są następujące:
1. Zasada ruchu translatorycznego:
Ruch translatoryczny dosłownie prostoliniowy, oznacza przesunięcie danego “ciała” (jednej z kości tworzącej staw), w ten sposób że wszystkie jego punkty, poruszają się wzdłuż linii prostej o tę samą odległość, z taką samą prędkością i w tym samym kierunku. Do ruchów translatorycznych, należą trakcja (ruch w kierunku prostopadłym do płaszczyzny leczniczej) oraz ślizg (ruch odbywający się równolegle do płaszczyzny leczniczej). Przy pomocy wyżej wymienionych ruchów, fizjoterapeuta ocenia oraz odtwarza fizjologiczną “grę stawową” w całym zakresie ruchu. Siła, z jaką fizjoterapeuta wykonuje daną technikę leczniczą, dobrana jest zależnie od tego, co chcemy osiągnąć:
- stopień I: rozluźnienie tkanek miękkich (wyrównanie ciśnienia wewnątrzstawowego spowodowanego tonusem spoczynkowym mięśni okołostawowych), działanie przeciwbólowe
- stopień II: napinanie, wybranie luzu tkanek miękkich okołostawowych, działanie przeciwbólowe
- stopień III: rozciąganie: zwiększenie ruchomości, mobilizacja
Te trzy stopnie ruchu translatorycznego, używane są zarówno podczas badania oraz leczenia.
Bardzo ważną zaletą ślizgu stawowego, jest zniesienie komponenty kompresji w stawie podczas wykonywania ruchu ślizgowego. W tradycyjnych ćwiczeniach kinezyterapeutycznych, których celem jest zwiększenie zakresu ruchu (mobilizacja) w danym stawie, na końcu aktualnego zakresu ruchu, dochodzi do silnej kompresji powierzchni stawowych obydwu kości tworzących staw. Ruch ślizgowy, znacznie odciążą powierzchnie stawowe, przez co zapobiega niszczeniu chrząstki stawowej podczas wykonywania ruchu.
1a. Reguła “wlęsło-wypukła”
Reguła wklęsło – wypukła, może być użyta w celu diagnozy kierunku, w którym ograniczony jest ruch ślizgowy w stawie. Jej znajomość, umożliwia fizjoterapeucie prawidłowe i efektywne wykonanie danej techniki leczniczej.
Każdy ruch w stawie, który wykonujemy, zwiera komponentę poślizgu oraz toczenia. Jeśli wykonamy ruch uniesienia ręki powyżej poziomu w stawie łopatkowo – ramiennym, głowa kości ramiennej, posiadająca wypukłą powierzchni stawową, wykona ruch poślizgu w kierunku ogonowym (do podłogi) oraz ruch toczenia w tym samy kierunku w którym porusza się cała kość (czyli ręka). Ograniczenie zakresu ruchu w danym kierunku, leczone jest zawsze poprzez wykonanie translatorycznego ruchu kości, czyli ślizg stawowy, komponenta toczenia, doprowadza bowiem do nadmiernej kompresji powierzchni stawowych.
Wiedząc o tym, fizjoterapeuta potrafi wykonać technikę leczniczą w odpowiednim kierunku aby odtworzyć lub zwiększyć prawidłowy ruch w stawie.
2. Zasada trójwymiarowego ustawienia stawu:
Przed wykonaniem danej techniki leczniczej, staw zawsze zostaje ustawiony trójwymiarowo (płaszczyzna czołowa, strzałkowa i poprzeczna), w celu złagodzenia aktualnie występującego bólu (ustawienie stawu w aktualnej pozycji spoczynkowej) lub efektywniejszego rozciągania/mobilizacji (ustawienie stawu na końcu ograniczonego zakresu ruchu)
3. Zasada samodzielnego leczenia:
Tzw. ćwiczenia domowe dla pacjenta, zostały opracowane w celu efektywnego wsparcia procesu leczenia. Pacjent otrzymuje instruktaż indywidualnie dobranych ćwiczeń trakcyjnych, mobilizacyjnych, rozciągających, poprawiających funkcję danego mięśnia, koordynacje mięśniową.
4. Zasada specyficznego badania oraz leczenia:
Fizjoterapeuta prowadzi tzw. diagnostykę różnicową w celu dokładnego zlokalizowania źródła dolegliwości bólowych. Wykorzystuje w tym celu specjalne testy lokalizujące objawy, ukierunkowane na struktury kostne stawu oraz tkanki miękkie – mięśnie, torebkę stawową i układ nerwowy.
5. Zasada leczenia próbnego:
Zasada leczenia próbnego pomaga fizjoterapeucie zaktualizować postawioną przez niego podczas badani diagnozę. Leczenie próbne, wykonuje się po ustaleniu diagnozy funkcjonalnej polega ono Np. na wykonaniu trakcji w stopniu I lub II przy bolesności danego stawu. Ta zasada dotyczy wszystkich stosowanych technik leczniczych.
III. Wskazania do manualnych mobilizacji stawów kręgosłupa oraz kończyn:
- ból
- odwracalne ograniczenie zakresu ruchu w stawie (hypomobilność)
- utrzymanie posiadanej ruchomości
- zapobieganie postępującym zesztywnieniom
Wskazania określane są w oparciu o badanie gry stawowej, testy lokalizujące ból, orientacyjne testy neurologiczne oraz testy kontrolne podczas i bezpośrednio po terapii.
IV. Słownik:
1. OMT: Ortopedyczna Terapia Manualna (ang. Orthopaedic Manipulative Therapy). Międzynarodowa organizacja ortopedycznych terapeutów manualnych (IFOMT), opracowała następującą definicje:
Orthopaedic: dotyczy dysfunkcji struktur tworzących stawy oraz powiązanych z nimi mięśni, tkanek łączących, korzeni nerwowych i nerwów obwodowych.
Manipulative: techniki ruchowe, wymagające sprawności oraz zręczności manualnej i mechanicznej. Stanowią one wycinek fizjoterapii stosowanej w ortopedycznych schorzeniach narządu ruchu.
Theraphy: dotyczy terapii wykonywanej tylko przez fizjoterapeutów. Terapeuta przedstawiający się jako praktyk OMT musi posiadać zaświadczenie o zdaniu uznanego w świecie egzaminu z OMT.
2. Hypomobilny staw: jest to staw, w którym występuje zmniejszenie fizjologicznego zakresu ruchu (dokończyć).
3. Hypermobilny staw: jest to staw, który posiada większą niż fizjologicznie ruchomość. “Leczenie hypermobilności musi być wykonywane w dłuższym okresie czasu oraz wymaga od pacjenta i terapeuty cierpliwości i wytrwałości”
“Przy prowadzeniu leczenia zmniejszającego ruchomość, ważne jest aby pacjent zarówno pomiędzy poszczególnymi zabiegami oraz po zakończeniu leczenia wykonywał samodzielnie i regularnie ćwiczenia stabilizujące a tym samym wspierał niniejsze leczeni i zapobiegał powstawaniu nawrotom choroby”
4. Gra stawowa: termin gra stawowa określa tzw. separacje dwóch kości tworzących staw oraz prostoliniowy (translatoryczny) ślizg.
Separacja ma miejsce podczas wykonywania technik trakcyjnych, natomiast translatoryczny ślizg występuje podczas paralelnego przesunięcia jednej kości względem drugiej w różnych kierunkach: doogonowym, dogłowowym, dobrzusznym oraz dogrzbietowym, zawsze równolegle do płaszczyzny leczniczej.
5. Płaszczyzna lecznicza: w terapii manualnej płaszczyzna lecznicza znajduje się zawsze na wklęsłej powierzchni stawowej. Jest ona prostopadła do linii przebiegającej od osi rotacji powierzchni stawowej wypukłej do środka tej płaszczyzny (rysunek).
6. Pozycja spoczynkowa stawu: to takie ustawienie danego stawu, w którym torebka stawowa jest maksymalnie rozluźniona, dając dużą przestrzeń śródstawową. Powierzchnie stawowe są mają ze sobą najmniejszy kontakt a gra stawowa jest największa.
7. Aktualna pozycja spoczynkowa: jest to pozycja spoczynkowa stawu, która uległa zmianie w wyniku działania patologicznych czynników zewnątrz lub wewnątrzstawowych. W tak zmienionej pozycji, staw jest w danym czasie najbardziej rozluźniony i posiada największą grę stawową.